سومین نشست از سلسله‌نشست‌های “سادات‌شناسی” با حضور کارشناسان برگزار شد

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، سومین نشست از سلسله‌نشست‌های علمی «سادات‌شناسی» با حضور جمعی از پژوهشگران و تاریخ‌نگاران حوزه تاریخ سادات افغانستان  به‌صورت آنلاین برگزار شد. در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، محقق و نویسنده کتاب «کوثرالنبی؛ پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان» به ارائه‌ی سخنرانی و تحلیل تاریخی پرداخت.

در ادامه، متن کامل سخنرانی ایشان جهت بهره‌برداری پژوهشگران و علاقه‌مندان تقدیم می‌شود:

سادات‌شناسی (۳): معنا، مفهوم، ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی سادات

سید جعفر عادلی حسینی

معنا و مفهوم «سادات»
واژه‌ی «سادات» جمع «سید» است و در لغت به معنای آقایان، بزرگان و سروران آمده است. در فرهنگ اسلامی، به‌ویژه در میان مسلمانان، «سادات» به فرزندان و نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا (س) و امام علی (ع) اطلاق می‌شود.
به‌طور خاص، نسل‌های منتهی به امام حسن مجتبی (ع) و امام حسین (ع) در این عنوان جای می‌گیرند. در میان این طایفه، القابی چون سید، میرزا، میر، پیر، سیدزاده، پیرزاده و… رایج است.
سادات نه‌تنها از حیث نسب، بلکه از منظر معنوی نیز در جامعه اسلامی دارای جایگاه خاصی‌اند. بسیاری از آنان در طول تاریخ به عنوان عالمان دین، مجاهدان راه خدا و مروّجان فرهنگ اهل‌بیت (ع) شناخته شده‌اند.

ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی سادات
ریشه‌ی تاریخی سادات به قبیله‌ی قریش و خاندان بنی‌هاشم بازمی‌گردد. حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) از شریف‌ترین خاندان‌های عرب و اسلامی بودند. جایگاه ممتاز پیامبر اسلام (ص) و اهل‌بیت ایشان، سبب شد تا نسل او مورد تکریم و توجه خاصی در تاریخ اسلام قرار گیرد.

پیوندهای تاریخی سادات را می‌توان در چهار محور اصلی بررسی کرد:

۱. هجرت‌های تاریخی سادات:
پس از واقعه‌ی عاشورا و در پی فشارهای سیاسی و مذهبی حکومت‌های اموی و عباسی، سادات ناچار به مهاجرت شدند. این هجرت‌ها باعث پراکندگی سادات در سرزمین‌های گوناگون شد، از جمله:

• خراسان و ماوراءالنهر

• هند و پاکستان

• یمن، مصر، مغرب، و شمال آفریقا

• ایران و افغانستان

۲. نقش در نشر اسلام و فرهنگ اهل‌بیت (ع):
سادات در مناطق مهاجرت‌پذیر به‌عنوان عالمان، مبلغان، صوفیان و مصلحان اجتماعی شناخته شدند. حضور آنان نقش تعیین‌کننده‌ای در گسترش مذهب تشیع و ترویج معارف اهل‌بیت داشت.

3. نقش در حکومت‌ها و قیام‌ها:
   در طول تاریخ، سادات در تأسیس یا حمایت از نهضت‌ها و قیام‌هایی چون قیام زیدیه، حکومت علویان طبرستان، دولت صفویه و جنبش‌های ضداستعماری مشارکت فعّالی داشتند.

4. پیوستگی با هویت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان:
   سادات در جوامع اسلامی از احترام و منزلت خاصی برخوردار بودند. شجره‌نامه‌ها و نسب‌نامه‌های آنان بخشی از هویت فرهنگی‌ـ‌تاریخی مسلمانان به‌شمار می‌رود و پیوندهای خویشاوندی با آنان، مایه‌ی افتخار شمرده می‌شد.

جایگاه معنوی و قرآنی سادات

از منظر دینی، جایگاه اهل‌بیت و سادات در آموزه‌های اسلامی با دلایل قرآنی و روایی تبیین شده است. در روایت معروفی از امام صادق (ع) آمده است:
«آل محمد، ذرّیه و نسل پیامبرند. اهل‌بیت، امامانی هستند که اوصیای اویند. عترت نیز اصحاب کسا هستند.»
(بحارالأنوار، ج ۲۵، ص ۲۱۶)

همچنین در آیه‌ی شریفه‌ی ۲۳ سوره‌ی شوری آمده است:
«قُل لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»
رابطه‌ی با اهل‌بیت باید رابطه‌ای از نوع محبت و مودّت باشد؛ نه صرفاً رابطه‌ی سیاسی یا آموزشی.

در سوره‌ی کوثر نیز خداوند می‌فرماید:
«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ…»
تمام مفسران، این سوره را در شأن حضرت فاطمه زهرا (س) دانسته‌اند. کوثر، استمرار نسل پیامبر (ص) از طریق این بانوی مطهر است.
امام فخر رازی تصریح می‌کند:
«ببین که در طول تاریخ، اهل‌بیت پیامبر (ص) کشته شدند ولی عالم از وجود آنان پر است. اما از بنی‌امیه کسی باقی نمانده که مورد توجه مردم باشد.»

شهید آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب نیز می‌نویسد:
«در روز عاشورا تنها گهواره‌ای که از نسل پیامبر تکان می‌خورد، متعلق به محمد بن علی (ع) بود. امروز آن یک گهواره کجاست و آن دوازده‌هزار گهواره‌ی بنی‌امیه کجا؟»

سادات در فرهنگ اسلامی

شأن و قداست سادات موجب شد تا از نخستین قرون اسلامی، در جوامع مختلف، جایگاه اجتماعی و فرهنگی خاصی پیدا کنند. بنا به گفته‌ی دکتر جواد عباسی در مقاله‌ی «سادات در دوره مغول» همه‌ی مسلمانان با هر مذهب و گرایش، بر احترام به سادات متفق بوده‌اند.

این گروه که ابتدا با عناوینی چون آل، اهل، ذریه و عترت شناخته می‌شدند، به‌تدریج به «سادات» مشهور شدند که بر سیادت و سروری آنان دلالت دارد.

با گسترش اسلام، سادات در سرزمین‌های گوناگون از شرق تا غرب دنیای اسلام پراکنده شدند:
افغانستان، ایران، پاکستان، سوریه، عراق، لبنان، مصر، هند و…
در همه‌ی این مناطق، آنان به‌عنوان گروهی محترم، صاحب نفوذ، و مؤثر در عرصه‌های دینی، اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شدند.

پاسخ به برخی پرسش‌های شرکت‌کنندگان

۱. حکم ازدواج دختر سادات با غیرسادات چیست؟
ازدواج سادات با غیرسادات از نظر فقهی و شرعی جایز است. ملاک اصلی، کفویت در ایمان و دینداری است، نه نسب.
در برخی فرهنگ‌ها، ترجیح بر ازدواج درون‌خاندانی دیده می‌شود، اما این یک گرایش فرهنگی است، نه حکمی شرعی.
امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند:
«لا تنظروا إلی حسب المرأة، و لکن انظروا إلی دینها»
(به حسب و نسب زن نگاه نکنید، بلکه به دین و ایمان او نگاه کنید.)

۲. آیا ابوجهل از خاندان هاشم و از سادات است؟
خیر. ابوجهل از قبیله بنی مخزوم، و نه بنی‌هاشم بود. بنابراین، نه از اهل‌بیت و نه از سادات محسوب نمی‌شود.

۳. آیا سهم سادات از خمس به بنی‌عباس می‌رسد؟ و آیا زکات بر آنان حرام است؟
در فقه شیعه، سهم سادات از خمس مخصوص سادات فاطمی است، یعنی فرزندان حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س). بنی‌عباس شامل این سهم نمی‌شوند.
زکات نیز بر سادات حرام است، مگر در موارد اضطرار و نیاز شدید. در چنین شرایطی، برخی فقها اجازه مصرف زکات را در حدّ رفع ضرورت داده‌اند.

سلسله‌نشست‌های علمی «سادات‌شناسی» با هدف تبیین جایگاه تاریخی، اجتماعی و معنوی سادات در فرهنگ اسلامی، با حضور اندیشمندان، پژوهشگران و فعالان فرهنگی ازشخصیت های سادات  به‌صورت آنلاین در حال برگزاری است. این جلسات به همت جمعی از فرهیختگان و کنشگران اجتماعی از قوم سادات و با استفاده از بستر مجازی پلتفرم TIKTIK برگزار می‌شود و همچنان ادامه دارد.

این برنامه‌ها بستری است برای گفت‌وگو، پژوهش و تبادل نظر درباره‌ی سیر تاریخی سادات، نقش آنان در تحولات اجتماعی‌ـ‌سیاسی، و گسترش فرهنگ اهل‌بیت (ع) در جهان اسلام.